Koers 2022

Meegroeien

Er is dus veel gerealiseerd in de afgelopen jaren en de stad staat er over het geheel gezien goed voor. Dat betekent niet dat we rustig achterover kunnen leunen. Er liggen namelijk nog grote kansen én uitdagingen in het verschiet. Mede op basis van de Stads- en wijkmonitor en algemene trends zetten we die hier op een rijtje. We beperken ons daarbij tot de grote lijnen die helpen om de algemene koers te bepalen. Ook geven we de raad een aantal expliciete koersvoorstellen mee voor het debat.  

Zoals eerder gezegd, is Nijmegen een stad in transformatie. Net als andere steden zien we dat brede maatschappelijke veranderingen als digitalisering, klimaatverandering of globalisering invloed hebben op de manier waarop we ons dagelijkse leven inrichten. Dat zijn grote bewegingen waar je als individuele stad (en stadsbestuur) maar zeer beperkt invloed op hebt.

Waar Nijmegenaren en de gemeente wel direct invloed op hebben, is de manier waarop we als stad groeien. We zien dat Nijmegen nog steeds heel aantrekkelijk is als woon- en werkplaats. Het aantal inwoners, banen of bedrijfsvestigingen neemt over de langere termijn toe. Daar zijn we uiteraard heel blij mee. Het zorgt voor levendigheid, vernieuwing, diversiteit, creativiteit en economische impulsen. Dat biedt heel veel kansen die we als stadsbestuur graag stimuleren en faciliteren. Maar ook hier gaat het om balans. De ‘groeistuipen’ van Nijmegen brengen de stad veel, toch moeten we ons ook steeds aanvragen wat die groei teweegbrengt als het gaat om druk op bijvoorbeeld onze woningmarkt, bereikbaarheid of sociale samenhang. Groei uit zich niet alleen fysiek of cijfermatig, we willen als stad ook sociaal ‘groeien’. Wat vraagt dat qua meegroeien, veranderen en hoe ver kunnen of willen we daar in meegaan?

Als college zien we een aantal grote vraagstukken die in 2022, maar zeker ook daarna, essentieel zijn voor de toekomst van onze stad en die nu om extra aandacht vragen. Dat wil niet zeggen dat andere onderwerpen er niet toe doen. In programma’s, beleid en langs alle grote opgaven blijven we ons de breedte inzetten. De thema’s die we aansnijden zien we als actueel, overkoepelend en integraal, we denken niet in ‘verzuilde’ beleidsterreinen en opgaven. We kiezen dus onderwerpen die bijdragen aan zoveel mogelijk hoofddoelen. Doelen die elkaar versterken en zo krachtige ketens of ecosystemen stimuleren die bijdragen aan oplossingen voor acute problemen én die onze stad klaar maken voor de toekomst.

Woonopgave en voorzieningen

Nijmegen is in Nederland een van de regio’s met de hoogste druk op de woningmarkt. Die druk is er zowel op de huur- als de koopmarkt. Volgens prognoses zal het aantal huishoudens tot 2035 nog met 10.000 tot 15.000 toenemen. Voor huidige en nieuwe inwoners betekent dit dat het vinden van een eerste of andere woning vreselijk moeilijk is. Als we een aantrekkelijke stad willen blijven, zullen we sneller moeten bouwen en slimmer gebruik moeten maken van bestaande ruimte. Natuurlijk zijn er grenzen aan de fysieke groei van onze stad. Dat is een vraag die we lokaal, in de regio en landelijk met elkaar moeten oppakken. Samenwerking in het woondossier is onvermijdelijk en leidt vooral ook tot meer kansen en een effectievere aanpak in het belang van onze inwoners.     

Op dit moment zien we nog voldoende mogelijkheden om te groeien. Die broodnodige extra woningen brengen verlichting en nieuwe impulsen. Kijk naar het Waalfront waar een ontoegankelijk bedrijventerrein midden in de stad transformeert naar een levendig wijk met zicht op de Waal. Bij die groei hoort wel expliciet oog voor nieuwe vraagstukken op het gebied van duurzaamheid, sociale samenhang, mobiliteit en voorzieningen. Alleen stenen stapelen is niet voldoende. We zullen opnieuw naar de stad moeten kijken als het gaat om bijvoorbeeld groenvoorzieningen, energiezuinig bouwen of autogebruik en parkeerruimte.  Dat vraagt niet alleen iets van de gemeente, maar ook van nieuwe en al aanwezige bewoners.  

Zo kan aanpassing veel zijn meer dan een bedreiging van de status quo. Op wijk- en straatniveau kunnen en moeten we in de groeiende stad nog meer aandacht geven aan sport- en speelruimte, ontmoetingsmogelijkheden. Het gaat dan zeker niet alleen om nieuwe voorzieningen. In de leefbare, sociale en aantrekkelijke stad is ook aandacht voor wat we al hadden. Nieuwbouw en transformatie zijn belangrijk, maar we zien ook dat bestaande voorzieningen of groen in wijken toe zijn aan vernieuwing en geschikt gemaakt moeten worden voor de toekomst. Dat is belangrijk om groei aan te kunnen, maar zeker ook voor de mensen die er al gebruik van maken.

Een ander aspect van belang is de integratie van nieuwe doelgroepen in de wijk. Groepen die vanuit beschermd wonen steeds vaker zorg krijgen in hun eigen woonomgeving in plaats van in een zorginstelling bijvoorbeeld. Dat maakt onze leefomgeving anders, maar ook rijker.

Investeren in wonen biedt veel kansen om in de slipstream van bouwprojecten de openbare ruimte te verbeteren, onderhoud te plegen of voorzieningen te creëren die passen bij een veranderende samenleving. Zo dragen we ook bij aan andere grote bewegingen als verduurzaming en het versterken van sociale cohesie. Bij aantrekkelijk wonen horen ook goede culturele voorzieningen. Uit peilingen van Onderzoek & Statistiek komt dit telkens weer naar voren als een belangrijk element voor de keuze om in Nijmegen te gaan wonen, werken of recreëren.  

Daarnaast is er natuurlijk het belang van betaalbaar wonen, zowel voor huurders als kopers. Krapte draagt bij aan excessen op de woningmarkt. Dat willen we uiteraard niet. Nijmegen moet een sociale en inclusieve stad zijn waar iedereen woonruimte kan vinden, ook als je geen hoog inkomen hebt.

Voor het college heeft wonen daarom op dit moment topprioriteit. Enerzijds omdat de krapte hier in Nijmegen zo groot is, anderzijds vanwege de samenhang die we zien met vrijwel ieder beleidsterrein en het versterken van de brede welvaart en het welzijn van onze inwoners.

Economische veerkracht

Als we kijken naar de economie en de banengroei ontwikkelt Nijmegen zich goed. Dat zorgt voor innovatie, groei en trekt ook steeds weer nieuwe bedrijvigheid.

Toch voelt zeker niet iedere Nijmegenaar zich onderdeel van die vooruitgang. Denk aan de coronamaatregelen die bepaalde sectoren hard treffen, zoals de horeca of de evenementenbranche. Ook specifieke doelgroepen zijn onevenredig hard geraakt. Denk aan jongeren, flexwerkers en ZZP’ers. Het verschil van de gevolgen van de crisis tekent zich zo steeds scherper af. We zien stevige dalingen én stijgingen qua aantallen banen bijvoorbeeld. Dat maakt het extra belangrijk om landelijk en lokaal goed maatwerk te leveren. Voor nu, maar zeker ook voor de langere termijn, omdat we nog niet precies weten wat de meerjarige gevolgen zijn.

Onze binnenstad scoort nog steeds goed ten opzichte van veel andere steden, maar ook hier is aandacht en vernieuwing nodig. Het visitekaartje van de stad is niet alleen economische belangrijk, maar het is ook het hart van Nijmegen als het gaat om cultuur, evenementen, recreatie, toerisme, ontmoetingen en wonen. Daar investeren we op dit moment in via onder meer het Actieplan Binnenstad.

Ondanks de banengroei is het zorgelijk dat het aantal werklozen licht stijgt. We zien bovendien dat er een groep inwoners is die al langer noodgedwongen langs de kant staat omdat bijvoorbeeld een opleiding ontbreekt of niet aansluit bij de veranderende arbeidsmarkt. Sommigen hebben ook meer begeleiding nodig. Daarom is investeren in ondersteuning, opleidingen, en meer kijken naar kwaliteiten dan alleen maar diploma’s, van grote waarde. Allereerst voor deze mensen zelf, maar ook voor een veerkrachtige economie in brede zin. Anderzijds helpen we ook deze groep Nijmegenaren vooruit door een sterk ondernemersklimaat dat zorgt voor banen en kansen op alle niveaus. Het uitvoeren van onze economische visie draagt daar sterk aan bij.

Zo creëren we een economisch veerkrachtige én sociale stad, met kansen voor alle Nijmegenaren om mee te doen in onze samenleving en vertrouwen te hebben in de toekomst.

Realisatie Klimaatakkoord

Verduurzaming is van groot belang om onze stad klaar te maken voor de toekomst, want zelfs al is niet iedereen het eens over de manier waarop dat precies moet gebeuren, een grote meerderheid van de Nijmegenaren ziet wel de noodzaak.  

Het bewustzijn van de inwoners over milieu- en klimaatveranderingen en de noodzaak van een ander, milieubewust gedrag is de afgelopen jaren gegroeid. Veel Nijmegenaren (zo’n 90 procent van de stadspanelleden bijvoorbeeld) vinden de toepassing van duurzame energie belangrijk. Een toenemend aantal Nijmegenaren geeft aan zich bewust te zijn hoeveel stroom en gas er in zijn of haar huishouden maandelijks wordt verbruikt. Het gemiddelde elektriciteitsverbruik per woning is daardoor al jaren aan het dalen. Dat geldt ook voor het gemiddeld gasverbruik. Het aandeel van de woningen met een energielabel met minimaal energielabel B is aanzienlijk gestegen. Ook het aantal woningen aangesloten op stadsverwarming is sinds 2011 verdubbeld.
Het aantal woningen met een zonnestroominstallatie is fors gestegen. Hetzelfde geldt voor het aantal bedrijven met een zonnestroominstallatie. Nijmegen behoort ook landelijk tot de steden de afgelopen jaren het meest deden om huizen te vergroenen.

Er ligt nog wel een gigantische opgave in de energietransitie naar aardgasloos, zowel in praktische zin als in de beleving van bewoners. De breed gevoelde noodzaak om over te stappen op duurzame energie botst regelmatig met onzekerheden over betaalbaarheid en betrouwbaarheid, maar ook met de mogelijkheden die een lokale overheid heeft om die transitie vorm te geven. Voor ons zijn dit essentiële voorwaarden om als gemeente de grote stappen te maken die nodig zijn. Als het Rijk niet over de brug komt, staan we voor het dilemma wat we lokaal willen én kunnen doen om in dat gat te springen.

Die afhankelijkheid van het Rijk betekent overigens niet dat we in Nijmegen stil gaan staan. Op lokaal en regionaal niveau blijven we werken aan schonere lucht en mobiliteit of energiebesparing. We maken goede stappen naar een stad met minder hittestress en wateroverlast. In onze bouwplannen en bij het vernieuwen van bestaande wijken en straten. Daar willen we de komende jaren mee door omdat dit bijdraagt aan nieuwe woningen die klaar zijn voor de toekomst en omdat we door ‘werk met werk te maken’ verduurzaming kunnen combineren met het opknappen van de openbare ruimte en het groen. Dat is effectief, kostenefficiënter en belangrijker nog; het zorgt ervoor dat we onderliggende problemen ook integraal en structureel aanpakken. Dus niet alleen een duurzame straat, maar ook een mooiere, schonere en sociaal veiligere omgeving. Dat lukt niet overal, maar op heel vele plekken in de stad zijn die combinaties prima te maken.

Sociale stad

Het werd al eerder aangegeven, voor een substantiële groep Nijmegenaren is het gevoel van brede welvaart en vooruitgang niet iets waar ze zich als vanzelfsprekend mee identificeren. De coronacrisis heeft dat soms nog versterkt. We zien een toename van eenzaamheid en forse verschillen in gezondheid, welzijn en sportdeelname.   

Brede welvaart en bestaanszekerheid zijn van groot belang om alle Nijmegenaren de kans te geven om echt mee te doen. Banen, goed onderwijs, ondersteuning waar nodig en een goed ondernemersklimaat dragen daar aan bij.  

Fysieke en mentale gezondheid zal juist ook in de groeiende stad (en wellicht ook door corona-effecten op de langere termijn) van groot belang zijn. De integrale blik is hier in de komende jaren vereist. De zorgvraag zal toenemen omdat we weten dat de groep 70-plussers met zo’n 9000 inwoners toeneemt tot 2035. Maar dat geldt niet alleen voor ouderen, ook in de jeugdzorg bijvoorbeeld komen we middelen te kort om de grote vraag het hoofd te bieden.

Groen, gezond en beweging moet net zo goed onderdeel zijn van onze bouwplannen, economische visie en duurzaamheidsdoelstellingen als de omgekeerde redenering dat voldoende en betaalbare woonruimte, werk, economische groei, schonere lucht, goede culturele en sportvoorzieningen of meer groen een gunstig effect op ons welzijn en onze welvaart hebben. Dat geldt ook voor wijken die ingericht zijn voor zorg in de thuisomgeving en waar sociale netwerken bijdragen aan de leefbaarheid.  

Belangrijk uitgangspunt blijft dat we mensen helpen als dat nodig is, maar dat we vooral zo veel mogelijk Nijmegenaren in staat willen stellen om hun eigen leven vorm te geven.

Impact corona

Helaas kunnen we nog steeds niet om de effecten van de coronamaatregelen heen. De impact op de Nijmeegse samenleving blijft stevig. Het einde lijkt nu in zicht, maar we zijn er nog niet. Dat betekent dat we ook in dit Koersdocument pleiten voor investeringen die van belang zijn voor de lange termijn, maar die tevens bijdragen aan het dempen van de crisis. Wat ons betreft, trekken we daarom de lijn van de drie gekozen investeringsdomeinen uit het vorige Koersdocument (wonen, cultuur en lokale economie) door, met extra aandacht voor de sociale component. De overheid blijft namelijk een belangrijke actor, ook na het eindigen van de coronamatregelen. Verwachting is dat de economie zich vrij snel herstelt, maar de overheid is in beeld voor steun aan de meest kwetsbare sectoren en het dempen van de sociale gevolgen van de crisis.

Ontwikkelinguitvoering

Bij het beschrijven van de grote opgaven hebben we in het voorafgaande meermaals gesproken over een stad die meer dan stenen is, een stad waar het welzijn van inwoners voorop staat. Daar hoort een overheid bij die oog heeft voor maatwerk en die de ‘menselijke maat’ hanteert. Een groeiende stad vraagt steeds meer van onze ambtelijke organisatie. Enerzijds doordat onze dienstverlening zich richt op meer mensen, anderzijds omdat vraagstukken complexer worden. Inbreidingslocaties vragen om intensievere participatie, een mondigere bevolking en complexere vraagstukken vragen om een wendbare organisatie die actief samenwerkt met partners en soepel in het netwerk in de stad en de regio kan opereren. Deze trend is al enkele jaren gaande. Tegelijk zien we steeds wet- en regelgeving op ons af komen die (a)structureel ook extra inzet vraagt. Door efficiënter te werken, heeft de organisatie veel kunnen opvangen en ook zaken verbeterd, maar we bereiken nu een punt waarop de basis om kwaliteit en maatwerk te leveren eigenlijk niet verder kan worden aangetast. De grenzen zijn bereikt.

Financiële beeld

Nijmegen heeft de financiën op orde. Dat biedt ruimte om essentiële investeringen te doen die echt nu van groot belang zijn voor de ontwikkeling van de stad (en de regio). Maar de ruimte is beperkt omdat er nog veel onzekerheid is over zeer serieuze bedragen. Dat gaat overigens zowel om voor- als nadelen. Zo kan de herverdeling van het gemeentefonds bijvoorbeeld gunstig uitpakken, maar dat weten we nog niet. Ook over de opschalingskorting wordt nog gedebatteerd. Daarom kunnen we er niet zomaar op anticiperen.

Voor Beschermd Wonen en BUIG zien we nu positieve effecten. Bij beschermd wonen is door effectief beleid bijvoorbeeld al enkele jaren sprake van een positieve trend die in 2020 een voordeel opleverde van bijna 16 miljoen. Dankzij slimme maatregelen hebben we in de afgelopen jaren de kwaliteit geborgd en de kosten stevig omlaag gebracht omdat we weten dat in de nabije toekomst minder geld beschikbaar is vanuit het Rijk. Dit voordeel zal dan ook afnemen en op termijn zelfs helemaal verdwijnen. Op BUIG verwachten we een positieve bijstelling te kunnen doen op de middelen die Nijmegen zelf bijlegt. Dit zal minder zijn dan het resultaat dat in 2020 is gerealiseerd.

Er zijn ook stevige tegenvallers. Zo is bij ambulante Jeugdhulp het zorgvolume toegenomen. We gaan ervan uit dat deze toename structureel is. Zonder hulp van het Rijk zal het niet lukken om een financieel sluitende jeugdzorg te realiseren.

Een deel van de ontstane ruimte bestaat dus uit al eerder geconstateerde incidentele meevallers die grotendeels los staan van corona. Daarnaast is het helder dat de gemeente zonder de financiële steun van het Rijk voor onder meer ondernemers en hun werknemers onoverbrugbare financiële klappen had moeten verwerken tijdens de coronacrisis. Hoe dat er op de langere termijn uitziet weten we niet. Dat geldt ook voor de uitvoering van het Klimaatakkoord. Als het Rijk niet voortvarend werkt aan meer financiële ondersteuning (en wetgeving) loopt dit proces vertraging op. Nijmegen heeft dan - net als andere gemeenten – niet de middelen om dit zelf op te pakken. Extra investeren in gebiedsontwikkeling en woningbouw betekent ook meer risico’s.

Dat betekent niet dat we alles op slot zetten. Natuurlijk moeten we in lijn met eerdere afspraken juist nu blijven investeren om de gevolgen van coronamaatregelen te dempen. In het vorige Koersdocument is 25 miljoen vrij gemaakt voor investeringsdomeinen die helpen om de gevolgen van de coronamaatregelen te dempen en die bijdragen aan de lange termijnopgaven voor Nijmegen. Ook nu zijn er investeringen die eigenlijk niet kunnen wachten in het belang van de toekomst van Nijmegen en de grote opgaven die we voor ons zien. Met misschien wel meest concrete voorbeeld op de woonopgave. Zo is vanuit de gemeente op korte termijn 10 miljoen extra nodig om de verbouwing van station Nijmegen van de grond te krijgen. Hiermee komt de totale gemeentelijke bijdrage op 20 miljoen euro, maar dat is nodig om definitief financiering van Rijk en provincie te krijgen van 96 miljoen euro op een investering van in totaal 116 miljoen.

Zo moeten vooruit blijven kijken door verstandig te investeren en tegelijk behoedzaam te werken aan een solide basis zodat Nijmegen aantrekkelijk, duurzaam, sociaal en economisch veerkrachtig blijft. Het lijkt ons in dat licht goed om ook te bekijken of ons weerstandsvermogen daar voldoende voor is toegerust.